Nhận diện các biểu hiện ban đầu của bệnh dại ở người

Bệnh dại là bệnh viêm não tủy cấp tính do virus, lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn, vết liếm lên vùng da bị tổn thương của động vật mang virus gây bệnh. Các biểu hiện của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt và dẫn đến tử vong. Khi đã lên cơn dại, tỉ lệ tử vong gần như 100% (cả người và động vật).

1. Virus dại xâm nhập vào cơ thể người

Ổ chứa virus dại trong tự nhiên là động vật có vú máu nóng như chó sói, chó rừng, chó nhà, mèo, chồn, cầy, cáo và động vật có vú khác. Ngoài ra, còn có thể có ở loài dơi. Ở Việt Nam, chủ yếu virus dại lây qua đường tiếp xúc do động vật cắn, liếm lên vùng da bị tổn thương hoặc bị nước bọt bắn vào niêm mạc. Sau khi xâm nhập vào cơ thể người, virus dại sẽ theo dây thần kinh lên não với vận tốc khoảng 0.3mm/giờ, gây tổn thương thần kinh trung ương. Phần cuống não bị nhiễm trước tiên, sau đó tới vùng dưới đồi và cuối cùng đến phần vỏ não bị tổn thương. Virus nhân lên trong não, rồi di chuyển theo thần kinh đến các cơ quan khác như tuyến nước bọt, thận, phổi, tim, gan...

Ở tuyến nước bọt, virus nhân lên với số lượng lớn, tạo ra nguồn lây bệnh nguy hiểm nhất. Kể từ ngày virus vào cơ thể người, thời gian ủ bệnh rất thay đổi tùy từng cá thể, từ 1 tuần đến trên 1 năm, thậm chí có trường hợp trên 6 năm, trung bình ủ bệnh từ 1 - 3 tháng, hiếm có trường hợp dưới 9 ngày hoặc trên 1 năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng virus, mức độ nghiêm trọng của vết thương, khoảng cách từ vết cắn đến thần kinh trung ương. Thực tế cho thấy, tỉ lệ phát bệnh dại và tử vong cao nhất là từ vết cắn ở mặt, tỉ lệ tử vong trung bình ở tay, thấp nhất là ở chân.

2. Một số đặc điểm thường gặp ở người bệnh

Lúc đầu người bệnh có cảm giác đau đầu, bồn chồn, thổn thức, la hét, chán nản vô cớ, sợ hãi, sốt, khó chịu và những thay đổi cảm giác dị thường tại vết thương nơi bị súc vật cắn. Bệnh tiến triển đến liệt hoặc bị liệt. Các cơ nuốt của thực quản bị co thắt khi uống nước, giai đoạn sau có thể gây co thắt ở cổ và họng khi nhìn thấy hình ảnh nước nên người bệnh rất sợ nước, người bệnh mê sảng và co giật. Bệnh thường kéo dài từ 2 – 6 ngày rồi chết do liệt cơ hô hấp.

3. Cách nhận biết bệnh dại ở người theo từng thời kỳ

Thời kỳ ủ bệnh: được tính từ khi bị chó (hoặc động vật mắc bệnh dại) cắn, liếm lên vùng da bị tổn thương đến khi phát bệnh, đây là khoảng thời gian quý báu để cứu sống người bệnh. Dấu hiệu của thời kỳ này gần như không có, nếu thời gian ủ bệnh ngắn thì dấu hiệu duy nhất là vết cắn, vết xước trên da. Vì vậy, người bị động vật cắn phải đi khám và tiêm vắc-xin phòng bệnh dại ngay sau khi bị cắn là việc làm quan trọng nhất.

Thời kỳ tiền triệu (khởi phát): là các biểu hiện ban đầu của bệnh dại ở người trước khi phát bệnh, bệnh nhân có biểu hiện lo lắng, thay đổi tính tình, có thể có cảm giác ngứa, đau ở nơi bị cắn. Lưu ý rằng đến lúc này, đa phần bệnh nhân đã quên việc bị chó (hoặc động vật khác) cắn.

Thời kỳ toàn phát: bệnh dại thường có 2 thể bệnh cơ bản là thể hung dữ và thể liệt.

Triệu chứng của bệnh dại ở người thể hung dữ hoặc co cứng: bệnh nhân sẽ biểu hiện một tình trạng kích thích tâm thần vận động, bệnh nhân trở nên hung tợn, điên khùng, gây gổ, đập phá lung tung và nhanh chóng tiến tới hôn mê và tử vong.

4. Làm gì khi bị động vật cắn?

Khi bị chó mèo (hoặc động vật) cắn, có 2 việc cần làm là: xử trí vết thương và tiêm vắc-xin phòng uốn ván, phòng dại và huyết thanh kháng dại. Ngoài ra, cần phải theo dõi chặt chẽ sức khỏe của động vật cắn.

5. Điều trị khi đã lên cơn dại

Đến nay Y học vẫn chưa có thuốc gì có thể cứu sống bệnh nhân khi đã lên cơn dại. Việc điều trị lúc này chỉ là điều trị triệu chứng như an thần và để bệnh nhân nằm ở nơi yên tĩnh, riêng biệt.

6. Phòng ngừa bệnh dại khi săn sóc người bệnh

Bệnh dại là một bệnh rất nguy hiểm, khi săn sóc bệnh nhân, người nhà hoặc nhân viên y tế nên mặc đầy đủ trang bị bảo hộ như: mũ, quần áo, găng tay, ủng..., rửa tay xà phòng kỹ sau khi săn sóc và sát khuẩn bằng cồn. Các đồ dùng của bệnh nhân cần đốt hủy. Các vật dụng bằng sắt, giường, tủ, sàn nhà... cần lau rửa bằng xà phòng và phun thuốc khử khuẩn.